16 april: Wereld Dag van de Stem
Een dag van bewustwording, erkenning en feest van de stem
De afgelopen jaren is het belang van een gezonde stem veelvuldig in het nieuws geweest. Een aantal Nederlandse artiesten zijn getroffen door ernstige stemproblemen die hun het werken tijdelijk onmogelijk hebben gemaakt. Door operaties en logopedie zijn hun problemen gelukkig weer verholpen.
Een gezonde stem
Niet alleen voor artiesten is een gezonde stem van belang. Veel mensen zijn voor hun dagelijkse werk afhankelijk van een goed functionerende stem: de zogenaamde stemprofessionals of beroepssprekers. Uiteindelijk is iedereen afhankelijk van zijn stem, maar duidelijke voorbeelden van spreekberoepen zijn advocaten, leraren en call-center medewerkers. Vaak merk je deze afhankelijkheid pas als je je stem kwijt bent.
Als je echt last hebt van je stem kun je terecht bij een stemtherapeut. Dit is een logopediste die zich in stem gespecialiseerd heeft.
Maar zover hoef je het vaak niet te laten komen. Er zijn een aantal dingen waar je zelf op kunt letten om je stem gezond te houden:
Wat moet je vooral doen?
Drink voldoende water (2 liter per dag)
Neem voldoende nachtrust
Zorg voor 40-50% luchtvochtigheid in de ruimte
Zorg voor een goede stemtechniek
Wat moet je vooral niet doen?
Vermijd airco (droogt de stem uit)
Drink niet teveel koffie en thee met theïne
Drink niet teveel alcohol en frisdranken
Vermijd roken en rokerige ruimtes
Maagzuur tast de stem aan
Drink voldoende water
Drink voldoende water is een veel gehoorde oproep aan zangers. Zeker het is belangrijk om water te drinken voor uw gezondheid maar hebben uw stemplooien daar ook iets aan? Vooralsnog werd altijd gedacht van wel. Nu worden daar voor het eerst vraagtekens bij gesteld door Prof A. Borrogan van de universiteit van Santander*. De stemplooien hebben water nodig om een mooi geluid te kunnen genereren. Maar zijn onderzoek vertelt ons dat water niet 'nat' genoeg is om snel en goed opgenomen te worden in de slijmvliezen. Tijdens zijn onderzoek werd ontdekt dat Aloë Vera in combinatie met appelssap en vitamine E de hydratatie snel verbetert waardoor de stemplooien beter en efficiënter kunnen functioneren. Start u met consequente inname van voldoende water, dan duurt het nog een paar dagen tot weken voordat dit blijkt uit het niveau van de stemplooien.
*bron: Singasong EVT nieuwsbrief dec 2011 - jan 2012
Drink niet teveel koffie en thee met theïne
De cafeïne in koffie is een diureticum dat stimulerend werkt op het urineren. Voor 1 kopje koffie moet je 2 glazen water meer drinken op je dagelijkse 2 liter om het verlies aan water door het kopje koffie te compenseren.
Thee zonder theïne is een optie, maar decafe niet. Volgens Dr. Pahn zitter er naast de cafeïne nog vele andere stofjes in koffie die het beschermende slijmvlies van je stembanden uitdrogen. Dr. Pahn geeft als richtlijn: maximaal 3 kopjes koffie per dag.
Drink niet teveel alcohol en frisdranken
Als je veel alcohol drinkt droogt dit het beschermende slijmvlies van je stembanden uit, waardoor je stem kwetsbaarder is. Dit wordt ook gezegd van frisdranken.
Vermijd roken en rokerige ruimtes
Roken is zeer slecht voor de stem. Tabaksrook irriteert de stembanden en kan zorgen voor een verdikking of zelfs ontsteking van het slijmvlies. Er kan ook vocht onder het slijmvlies terecht komen, waardoor een zogeheten reinkesoedeem ontstaat. Dat veroorzaakt de lage, mannelijke stem bij rokende vrouwen rond middelbare leeftijd.
Maagzuur tast de stem aan
Reflux: wanneer je oprispingen krijgt van maagzuur, tast dit je stemplooien aan. Dit kun je voorkomen door late maaltijden te vermijden, en maagzuurstimulerend voedsel te laten staan (zoals rood vlees, scherpe kruiden, pepermunt en gefrituurd voedsel) en door niet meteen na het eten te gaan liggen. Je kunt door een arts laten controleren of je last hebt van maagzuur.
Ze zeggen wel eens dat je stem voor 40% je presentatie bepaalt. Of dat getal nu precies klopt is niet zo belangrijk, wel dat je stemgeluid een hele grote invloed heeft op hoe je overkomt. Het gaat niet alleen om wat je zegt maar zeker ook om hoe je het zegt.
Je stem kan dus niet alleen voor problemen zorgen als er iets aan de stemgezondheid schort, maar ook als je iets anders wil overbrengen dan je stem ons laat horen. Zowel prive als zakelijk is het van belang dat je een adequaat stemgeluid kunt laten horen. Een te hoge of dunnen stem laat ons onzekerheid horen, terwijl je dat misschien niet bent of in ieder geval niet wilt uitstralen.
Stem en spraak zijn niet altijd goed te scheiden. Naast je stem kan ook je spraak voor of tegen je werken. Denk aan overarticulatie, slappe dictie of accenten.
Gelukkig kun je hieraan werken. Goed stemgebruik is te leren en de resultaten zijn vaak heel goed. Luister maar eens goed naar het stemgeluid zonder op de boodschap te letten en je zult horen hoe belangrijk de stem is.
Als je problemen met je stem hebt zijn er een aantal manieren om die problemen te verhelpen. De manier waarop je van je stemproblemen af kunt komen hangt af van de aard van de klacht. Het eerste onderscheid op het gebied van stemproblemen is tussen stempresentatie en stemgezondheid: heb je last van je stem zodat je niet goed overkomt of heb fysieke stemklachten? Je kunt bij diverse specialisten op het gebied van de stem terecht:
Stemtherapie
Als je problemen met de gezondheid van je stem hebt kun je het beste naar een logopedist gaan die gespecialiseerd is in stem: een stemtherapeut. Die kan je helpen met problemen als:
- kwaliteitsveranderingen in de stem (bv. heesheid),
- stemirritaties (bv. te veel slijm, schrapen, droge keel),
- stemvermoeidheid,
- gevoel van weinig lucht,
- spanningsklachten (drukplekken of band om de keel)
- of andere stemklachten.
Operatie aan de stem
Als je een organische afwijking hebt zoals een poliep is een operatie van de stembanden onvermijdelijk. Deze ingreep gebeurt door een KNO arts. Dit moet wel altijd gebeuren in combinatie met logopedie van een stemtherapeut; liefst voor en na de ingreep.
Spreekstem
Als je je wilt ontwikkelen op het gebied van je overkomen kun je een stemtraining volgen bij een stemtrainer. Dit is iemand die gespecialiseerd is in de stem in relatie tot het overkomen. Meestal is het iemand met een achtergrond in theater of zang eventueel aangevuld met paramedische kennis van de stem (logopedie).
Bij deze stemtrainingen wordt er naast je stem ook nauwkeurig geluisterd naar je spraak. Tekortkomingen in je spraak worden vaak op een verkeerde manier gecompenseerd met je stem. Een goede analyse van een stemtrainer is hierbij essentieel.
Zangstem
Als je wilt werken aan je zangstem kun je terecht bij een zangpedagoog of vocal coach. Dit is iemand die zangers helpt bij hun zangtechniek en bij de voorbereiding van muziekstukken. Hierin zijn verschillende specialisaties.
De Dag van de Stem is in 1999 in het leven geroepen door een aantal Braziliaanse stemspecialisten. In 2002 is het idee voor het eerst wereldwijd overgenomen en is de Wereld Dag van de Stem ontstaan. In 2012 bestond de Wereld Dag van de Stem dus 10 jaar.
Over de hele wereld wordt op deze dag stil gestaan bij de stem. Overal worden activiteiten georganiseerd om het publiek te wijzen op het belang van goede stemgewoonten en op de manieren om ontstane stemproblemen te verhelpen.
Online lezing over de stem
Online lezing over professioneel stemgebruik op de Open Universiteit
TV uitzending wereld dag van de stem
tv uitzending over de Wereld Dag van de Stem in 2012